صنعت چاپ از زمان گوتنبرگ تا قرن بیستم
واژ‌هٔ چاپ و صورت قدیمی‌تر آن «چهاپ» را برگرفته از واژ‌هٔ مغولی چاو دانسته‌اند که به معنای «فشردن سطحی بر سطح دیگر» است. چاپ در لغت به‌معنای نقش، اثر، مُهر و نشان آمده است و در متون مختلف کلمات طبع، باسمه، و تافت به‌عنوان مترادف آن به‌کار رفته است. چاپ در اصطلاح، به عمل، فن، و صنعت تکثیر صورت و نقش‌های دوبعدی مانند حروف، ارقام، خط‌ها، تصویرها، و… به‌وسیلهٔ انداختن اثر این نقش‌ها بر کاغذ، پارچه، یا مواد دیگر، به‌ویژه چاپ مواد خواندنی، با تصویر یا بدون تصویر بر روی کاغذ گفته می‌شود. در تعریفی دیگر، چاپ مجموع عملیاتی است که متن خام را به اثر درخور انتشار مانند کتاب، مجله، روزنامه، و جز آن تبدیل کند. چاپ بر روی کاغذ شناخته شده‌ترین کار چاپی است.امروزه با پیشرفت تکنیک‌های چاپ این عمل روی مواد سلولزی، نایلونی، پارچه ای، چرمی، مواد شیمیای، فلزی، شیشه‌ای با اشکال صاف یا ناهموار، مقعر یا محدب و … صورت می‌گیرد. چاپخانه نیز در لغت به‌معنای محل چاپ کردن و در متون مختلف کلمات مطبعه، دارالطباعه، و باسمه‌خانه به‌عنوان مترادف آن به‌کار رفته است. چاپخونه مؤسسه یا کارگاهی است که از عهد‌هٔ انجام کارهای چاپی بر روی کاغذ و سایر اشیا از طریق انواع چاپ برآید و به تعبیری دیگر، محلی است که چاپ کتاب، نشریات، و مانند آن در آنجا انجام می‌گیرد. امروزه، چاپ به عنوان یک فرآیند انبوه صنعتی در نظر گرفته می شود که بخش اساسی صنعت نشر و بخش مهمی از فعالیت‌های اداری و حکومتی زا شامل می‌شود.
پیشینه صنعت چاپ
از مهمترین رخدادهای تاریخ، اختراع حروف چاپی مستقل و دستگاه چاپ بوده‌است که به تصور غالب، اولین بار، یوهانس گوتنبرگ (۱۴۶۸-۱۳۹۷) آلمانی در سال ۱۴۵۶ میلادی آن را اختراع کرد؛ اما در حقیقت اختراع فن چاپ به قرن‌ها پیش از گوتنبرگ برمی‌گردد. ادوار تاریخی چاپ و تحولات آن از ابتدا تاکنون به طور کلی به ۶ دسته تقسیم بندی می‌شود:
- پیش از تاریخ و آغاز دوران تاریخی
- دوران باستان
- دوران چینی‌ها
- دوران هنری
- دوران مکانیک
- دوران فتو مکانیک
این دوران از آغاز خط نویسی و پیش از آن تا حدود قرن ۲۰ میلادی را شامل می‌شود.
اختراع چاپ به قرن ها پیش از گوتنبرگ که نامش به عنوان مخترع چاپ در تاریخ به ثبت رسیده برمی گردد. آشوریان هزاران سال پیش از میلاد بر روی خشت‌هایی از گل رس مهر میزدند، استعمال حروف قابل انتقال نیز بین سال های ۱۰۰۱ و ۱۰۵۸ در چین آغاز شد، مخترع آن فردی به نام پی شنگ بود و حروف نیز از جنس گل رس بود. حروف دستی و حروف قلعی که پس از آنها به کار آمد، هیچ یک رواجی نیافت، بر عکس حروف چوبی متداول شد، در سال ۱۸۸۰، گوتنبرگ بدون اطلاع از کار چینی ها، حروف قابل انتقال را اختراع و برای هر کدام از حروف الفبا از یک حرف جدا استفاده کرد، حروف متحرک را چینی ها اختراع کردند، ولی گوتنبرگ که زرگر بود، آلیاژی برای ریخته گری حروف از سرب و آنتی موان ساخت و نسبت هر یک از این دو فلز را طوری انتخاب کرد که حروف بیش از حد سخت و نرم نباشند.
وی برای مرکب چاپ هم فرمول مناسبی یافت و با رفع موانع و حل مشکلات چاپ را میسر کرد. ۲۰ سال بعد از تلاش های گوتنبرگ در امر چاپ، این صنعت با استفاده از سطح های برجسته در ونیز، فلورانس، پاریس و لیون بسیار کم رواج پیدا کرد. ولی دستگاه چاپ گوتنبرگ، به دلیل هزینه های بسیار بالا، برای ثروتمندان قابل دسترسی بود و برای همین تا مدت ها استقبال چندانی از دستگاه چاپ او نشد؛ ۳۰۰ سال بعد از اختراع دستگاه چاپ، یک نمایشنامه نویس آلمانی به نام آلوئیس زنه فلدره در سال ۱۷۹۶ میلادی چاپ سنگی پا لیتوگرافی را اختراع کرد. در این روش چایی هر سنگی که متن یا تصویر روی آن حک می شد، برای چاپ تیراژ ۷۵۰ تا عملکرد مطلوب داشت و بعد از آن نقش بروی سطح چاپی چاپ نمی شد. در ایران برای نخستین بار چاپ سنگی را میرزا صالح شیرازی در تبریز به راه انداخته میرزا صالح که از سوی دولت ایران برای فراگیری هنرهای جدید به اروپا فرستاده شده در سال ۱۲۵۰ قمری در بازگشت به ایران یک دستگاه چاپ سنگی با خود به تبریز آورد.
چاپخانه سنگی اول در تهران و بعد در اصفهان و سپس سایر شهرهای ایران راه اندازی شد و بیش از ۵۰ سال تنها روش چاپ در ایران بود و تا اواخر دوره قاجاریه، آنچه در ایران به چاپ می رسید، از چاپ سنگی استفاده می شد. هشت سال قبل از ورود چاپ سنگی به ایران چاپ سربی نیز راه اندازی شده بود، اما به دلیل هزینه و زحمت زیاد بعد از آمدن چاپ سنگی، کنار گذاشته شد و سال ها بعد در اواخر دوره قاجار به مجدد حروف سربی مورد استفاده قرار گرفت. طریقه چاپ سربی روش ساده ای بود: کاغذ روی صفحه ای متشکل از حروف برجسته سربی و آغشته به مرکب فشرده می شد و بر اثر فشار، حروف بر صفحه کاغذ نقش می بست.
در روزنامه حروف چینی نخست به صورت دستی انجام می شد، اما بعدها این کار با دستگاه هایی مثل (لاینو تایپ) صورت پذیرفت، دستگاه حروفچینی خودکاری لاینوتایپ در سال ۱۸۸۹ میلادی ساخته شد و سرعت چاپ افزایش یافت. پیشرفت فن آوری کم کم باعث شد دستگاه حروفچینی سربی از رده خارج و جایش را به دستگاه الکترونیکی دهد.
اختراع چاپ در چین
Invented printing in China
آسوریان چند هزار سال پیش از میلاد بر خشت‌هایی از گل رس مُهر میزدند. انگشترهای خاتم نیز که در زمان باستان استفاده می شد بر همین اساس کار می کرد، چاپ باسمه نیز قرن‌ها قبل از گوتنبرگ در چین شناخته شده بود، در دوران حکومت سلسلهٔ تانگ در چین (۹۰۶-۶۱۸)، قدیمی‌ترین نمودهای صنعت چاپ دیده شده است. در این دوره، نقش‌ها بر روی صفحه‌ای چوبی حکاکی، و بعد بر روی پارچه چاپ می‌شد. اولین اشاره به چاپ، در سال ۵۹۳ و یک فرمان حکومتی چینی است که در آن، امپراتور ون‌تی، دستور می‌دهد تصاویر و متون بودایی را چاپ کنند. این متون را اول بر قطعه‌ای کاغذ نازک می‌نوشتند و بعد آن را بر صفحه‌ای چوبی می‌چسباندند و متن را بر روی چوب حکاکی می‌کردند تا یک «زینکـ » چوبی بسازند و از آن برای چاپ متن استفاده کنند. این شیوه زمان زیادی می‌برد، چرا که هر صفحه از کتاب باید بر یک صفحهٔ چوبی جداگانه حکاکی می‌شد. قدیمی‌ترین کتاب چاپیکه تا کنون پیدا شده‌است، یک متن مذهبی بودایی است که در سال ۸۶۸ چاپ شده، این متن در غار دون‌هوانگ در جادهٔ ابریشم کشف شده است. در قرن نهم، کتابهای چاپی با تیراژ بالا در شو (ایالت چچوان امروز) عرضه شد و دلالان خصوصی امکان خرید آنها را داشتند. کمی بعد، فن چاپ به ایالت های دیگر نیز گسترش یافت و در اواخر قرن نهم، در تمام چین رواج یافت. کتاب‌هایی نظیر کتابهای کنفوسیوسی، متون بودایی، فرهنگ‌های لغت، کتابهای ریاضیات و … در این دوران چاپ شده است. این فن به سرعت پیشرفت کرد و در سال ۱۰۰۰ میلادی، کتابهای صحافی شده به سبک امروز، جانشین تومارها شد. در سال ۱۰۴۱ میلادی، کیمیاگری چینی به نام بی‌شنگ، حروف مستقل چاپی را اختراع کرد این حروف بر روی سفال مرطوب حکاکی می‌شد و بعد از پختن در کوره، دوام زیادی می‌یافت و سرعت حروفچینی و تکثیر متون را بسیار بالا می برد حروف دستی و حروف قلعی که پس از آن ایجاد شد، هیچ یک رواج نیافت، بر عکس حروف چوبی متداول شد. در اوایل قرن ۱۱، اختراع حروف چاپی مستقل باعث رواج کتابهای ارزان‌تر چاپی در دوران سلسله‌ی سونگ (۱۲۷۹-۹۶۰)در چین شد.
چاپ در کره
اعتبار اختراع حروف چاپی فلزی و صنعتی شدن چاپ، از آنِ حکومت کره است که اولین بار در سال ۱۲۴۱ میلادی به آن شاره می‌شود. در سال ۱۳۹۲، ۶۴ سال قبل از دستگاه چاپ گوتنبرگ، دولت کره، وزارت چاپ را تأسیس کرد که وظیفه داشت حروف چاپی فلزی را با فن ریخته‌گری تولید کند. کارخانه‌ی ریخته‌گری دولت کره، در سال ۱۴۰۳، یک قلم مفرغی شامل صدها هزار کاراکتر داشت و تا پایان قرن پانزدهم، ده‌ها قلم کره‌ای دیگر نیز اختراع شد. احتمال دارد که مارکوپولو که در قرن سیزدهم به چین رفت، کتابهای چاپی را دیده باشد و او یا مسافران دیگر جادهٔ ابریشم، این دانش را به اروپا آورده باشند که بعدها الهام‌بخش یوهان گوتنبرگ برای اختراع ماشین چاپ شد، چون غربیان نیز قبل از گوتنبرگ با چاپ آشنایی داشتند.
ابداع گوتنبرگ
در ۱۴۵۲، گوتنبرگ آلمانی به اید‌هٔ چاپ متحرک تحقق بخشید. وی در کارگاهش فن‌آوری ساخت ورق، جوهر با پایهٔ روغنی و پرس را برای چاپ یک کتاب گرد هم آورد و دستگاه چاپ را اختراع کرد. در واقع او فن‌آوری‌هایی را که سالها قبل برایشان فکر و تلاش شده بود، به ثمر رساند. گوتنبرگ، چاپگر آلمانی، نخستین کسی بود که برای هر حرف، قطعهٔ فلزی جداگانه‌ای درنظر گرفت. وی قطعه‌ها را برای ترکیب کلمات مناسب کنار هم قرار داد، بر آنها مرکب مالید، و بر ورق‌های کاغذ فشرد و به این ترتیب چاپ نوین را ایجاد کرد. وی حروف را ابتدا از جنس چوب، سپس از سرب، و بعدها از آلیاژ سرب، قلع، و آنتیموان ساخت وی نسبت فلزات آلیاژ را به گونه‌ای انتخاب کرد که حروف بیش از حد سخت و نرم نباشند.
گوتنبرگ روزانه بین ۳۰۰ تا ۵۰۰ برگ چاپ می‌کرد. نخستین کتابی که او به این شکل پدید آورد کتاب مقدس ۴۲ سطری بود. کتاب‌هایی که در آن زمان به‌چاپ می‌رسید به اینکونابولا معروف است. ابداع گوتنبرگ ظرف مدتی حدود ۴۰ سال در عمدهٔ کشورهای اروپایی و در شهرهایی مانند ونیز، فلورانس، پاریس و لیونرواج یافت و چاپخانه‌هایی با این روش به‌وجود آمد. در فاصلهٔ سال‌های ۱۴۶۰ – ۱۴۷۰ چاپخانه‌هایی در آلمان و سایر کشورهای اروپایی پدید آمد. در نیم‌قرن نخست پس از کار گوتنبرگ، حدود چهل‌هزار کتاب به چاپ رسید و شمارگان مجموع آنها از ۱۲ میلیون نسخه فراتر رفت. در پایان قرن پانزدهم در اروپا، بیش از ۲۰۰ چاپخانه در ۶۹ شهر فعالیت مستمر داشت. از جمله چاپخانه‌های مهم آن دوره می‌توان به چاپخانه آنتون کابرگر در شهر نورنبرگ اشاره کرد که تعداد ماشین‌های چاپ آن ۲۴ دستگاه بود و صدها نفر در آن چاپخانه کار می‌کردند. از دیگر خدمات گوتنبرگ می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- ابداع روش چاپ پیچشی به کمک روغن زیتون که تا سالها در آسیا و اروپا به کار می رفت.
- توسعه روش بلوکی چاپ که پس از بازگشت مارکو پولو از آسیا ابداع شده بود.
- توسعه روش ساخت کاغذ به تعداد زیاد که از چین وارد اروپا شده بود.
- توسعه روشهای ساخت مرکب
- توسعه روش منگنه و قالب بندی کتاب که اجازه چاپ کتابهای قطور را می داد.
دستگاه چاپ گوتنبرگ، هزینه‌های بسیار زیادی داشت و درنتیجه بیشتر مورد توجه ثروتمندان آن دوران بود.
۳۰۰ سال پس از اختراع دستگاه چاپ گوتنبرگ، یک نمایشنامه‌نویس آلمانی به نام آلوئیس زنه فلدر، چاپ سنگی یا لیتوگرافی را در سال ۱۷۹۶ میلادی اختراع کرد. هر سنگی که متن یا تصویر با این روش روی آن نقش می‌بست، برای چاپ حدود ۷۵۰ نسخه عملکرد مطلوب داشت و پس از آن نقش روی سنگ قابل چاپ نبود.
ورود صنعت چاپ به ایران
پیشینه صنعت چاپ در ایران
دربار‌هٔ شروع چاپ سنگی در ایران روایات متعددی وجود دارد، اما روایت قوی‌تر این است که چاپ سنگی را برای نخستین بار میرزا صالح شیرازی در تبریز راه‌اندازی کرد. میرزا صالح که از سوی دولت ایران برای فراگیری هنرهای جدید به اروپا رفته بود، در بازگشت یک دستگاه چاپ سنگی با خود به تبریز آورد که آن را در سال ۱۲۲۵ هجری قمری راه انداخت. چاپخانهٔ سنگی در مدت کوتاهی در تهران، اصفهان و سپس سایر شهرهای ایران تاسیس شد و بیش از ۵۰ سال تنها روش چاپ در ایران بود و تا اواخر دور‌هٔ قاجار، هر چه در ایران چاپ می‌شد، به روش چاپ سنگی بود. البته هشت سال قبل از ورود چاپ سنگی به ایران چاپ سربی راه‌اندازی شده بود، ولی به علت هزینه و زحمت زیاد آن، پس از ورود چاپ سنگی، کنار گذاشته شد ولی بعدها در اواخر دور‌هٔ قاجار دوباره استفاده از حروف سربی رایج گردید.
صنعت چاپ در ایران
صنعت چاپ ایران، از نگاه ارائه دانش های تخصصی، موقعیت استراتژیک کشور و سایر عوامل انسانی و اقتصادی و قابلیت های موجود، از پتانسیل های بسیار بالایی برای ارتقای وضعیت خود برخوردار است. وضعیت فعلی ایران ناشی از فاکتورهای متعددی است که برخی از آنها به صورت مقطعی و برخی دیگر از نوع دلایل بنیادی هستند.
قابلیت های ایران برای تبدیل شدن به قطب تولید محصولات چاپی در منطقه را می توان چنین برشمرد :
- تنوع اقلیمی : ایران از تنوع اقلیمی بی نظیری برای تولید اقتصادی و با کیفیت انواع محصولات چاپی را داراست.
- نیروی کار ارزان و فراوان : ایران تقریبا جوان ترین کشور دنیاست و این نیروی کار جوان و ارزان نسبت به کشورهای پیشرو در امر محصولات چاپی مزیتی برای توسعه این بخش محسوب می شود.
- وجود روزهای فراوان آفتابی و تعداد روزهای ابری کم : نور از مهم ترین نیازهای کسب و کار است است خوشبختانه در ایران به دلیل شدت تابش مطلوب و روزهای آفتابی بالا مشکل چندانی از نظر نور وجود ندارد و همین موضوع بسیاری از هزینه ها را پایین می آورد.
- وجود انرژی فسیلی فراوان و ارزان قیمت : ایران از نظر ذخایر هم از نظر ذخایر نفتی و هم گازی مقام دوم جهان را داراست. از سوی دیگر محصولات چاپی نیاز مبرم به سوخت ارزان برای تولید و حمل و نقل دارند و تفاوت فاحشی را در قیمت تمام شده ایجاد می کنند که این مزیت در صورت استفاده درست. افزایش حضور جهانی و صادرات ایران را در پی خواهد داشت. گفتنی است که هزینه های سوخت و نیروی انسانی به تنهایی حدود ۷۰ درصد کل هزینه های جاری تولید را در کشورهایی نظیر هلند به خود اختصاص می دهند.
- نزدیکی ایران به بازارهای بزرگ مصرفی جهان : کشورهای عربی همسایه و حوزه خلیج، کشورهای تازه استقلال یافته، روسیه و اروپا از مراکز مهم مصرف به شمار می روند که مرکزیت ایران می تواند مزیت بزرگی محسوب شود. در بازارهای آینده این محصولات می تواند برای ایران که نزدیک ترین تولیدکننده به این بازار است مزیت بزرگی باشد.
- وجود جمعیت ۸۰ میلیونی ایران و با احتساب بازارهای همسایه به عدد ۳۰۰ میلیون می رسد.
- امنیت سیاسی بالا در مقایسه با دیگر مکان های سرمایه گذاری.
- تغییر نگاه دولت جدید به مسایل سرمایه گذاری خارجی در کشور.
و هم اکنون در سایه تحولات سیاسی داخلی و بین المللی نشانه های مثبتی برای اقتصاد کشور و به تبع آن صنعت چاپ ایران پیش بینی می شود. خوشبختانه چشم اندازهای پیش روی صنعت چاپ، نوید بخش افق های تازه ای است و بازارهای بالقوه بسیاری در برابر این صنعت گشوده شده است که از آن جمله می توان به حوزه وسیع بازار صنایع چاپ و بسته بندی در منطقه و داخل ایران اشاره کرد.
کارشناسان این حوزه در ایران معتقدند یکی از وجوه و بخش های بزرگ صنعت چاپ در دنیای مدرن مربوط به صنایع بسته بندی است و سیاست گذاری ها در راستای توسعه فعالیت های گسترده در این بخش حکایت از اهمیت این حوزه دارد. چرا که یکی از مهمترین شاخص‌های رشد و توسعه اقتصاد هر کشور میزان رشد صنعت چاپ و بسته بندی آن است.
خوشبختانه با تحولاتی که پس از توافق تاریخی ژنو روی داد، هم اکنون طرف های اروپایی و آسیایی به شکل بهتری جوابگوی طرف های ایرانی خود هستند و زمینه های مثبتی برای گسترش همکاری هایی متقابل در حال شکل گیری است و فرصتی طلایی برای مذاکره و گفتگو با متولیان بخش خصوصی و نهادهای نظارتی ایران بوجود آورده است و متولیان ایرانی این صنعت مشتاقانه پذیرای سرمایه گذاران خارجی در بخش های مختلف چاپ و به خصوص در صنعت بسته بندی اند.
با توسعه سطح توافق های ایران با کشورهای مختلف به خصوص در حوزه صنایع، حمل و نقل، نفت و انرژی، توریسم، بانک و بورس، کشتیرانی و… جامعه کسب و کار ایران به شدت نیازمند استفاده از خدمات چاپ و بسته بندی در سطح بزرگی است که در اینجاست که اگر سرمایه گذاران خارجی بتوانند در شرایط کنونی دست به کار شوند و قراردادهای اقتصادی را در زمینه سرمایه گذاری حوزه چاپ و بسته بندی را با ایرانیان به امضا برسانند. مطمئن باشند که سود هنگفتی را در این راه بدست خواهند آورد و توامان با شکوفا شدن صنایع بسته بندی، تعداد قابل توجهی شغل جدید ایجاد شده و سرمایه گذارهای خارجی آمادگی خواهند داشت با آوردن تکنولوژی پیشرفته صنایع چاپ و گرافیک در توسعه صنعت چاپ ایران همکاری و شرکت فعال داشته باشند.
تولید پلیت های CTP ، تولید مرکب های چاپ با کیفیت بالا، تولید انواع کاغذ، مقوا و ورق های کارتنی از صنایع جانبی خواهند بود که با توسعه صنعت چاپ رونق خواهند گرفت که خود عامل اشتغال و توسعه خواهند شد.
بهره گیری از سرمایه گذاری و فن آوری های پیشرفته و تجربه های ارزشمند در تولید و صادرات موجب می شود بهترین کیفیت چاپ با حداقل قیمت تمام شده در ایران قابل تولید شود و عملا، علاوه بر پوشش نیازهای فراوان داخلی امکان صادرات محصولات چاپی به کشورهای خارجی نیز فراهم می شود. بدین ترتیب می توان پیشرفت منظم و پایدار بازار چاپ ایران را انتظار داشت که امری حتمی است که تحقق می یابد.
البته در این عرصه کاستی های مهمی نیز وجود دارد که به عنوان چالش های عمده صنعت چاپ ایران مطرح است. برای مثال بخش عمده ای از چاپخانه های ایران با تجهیزات قدیمی و در چهار چوب و فضای دولتی اقدام به چاپ می کنند که در نتیجه تولید آن ها با مشکلات کیفی مواجه بوده و قیمت تمام شده آن ها به هیچ وجه قابل رقابت نیست.
بنابراین برای باقی ماندن در کوران رقابت های بین بخشی و بین المللی لازم است که با درک اهمیت و نقش بلامنازع فن آوری های نوین در طراحی، تولید و عرضه محصولات و خدمات مختلف فرهنگی و هنری و افزایش بهره وری و شکوفا کردن ظرفیت های قوی نیروی انسانی و ایجاد بسترهای مناسب برای توسعه صنعت چاپ، در زمینه نوسازی شبکه چاپخانه های کشور و به کارگیری سخت افزارها و نرم افزارهای مدرن امروزی در این شبکه اقدام کرد و نباید فراموش کرد که صنعت چاپ و صنایع وابسته نقش مهمی در مبادلات بین المللی ایفا می کند. از بسته های کالاها گرفته تا چاپ لیبل، چاپ کتاب، چاپ کاتالوگ ، چاپ بروشور و چاپ جعبه و مطبوعات، انواع و اقسام لفاف و بسته بندی کالاها، تابلوها و استند تبلیغاتی و پوسترهای تبلیغاتی، چاپ صنعتی و… از جمله این کارکرد است.
در دنیای تولید و تجارت امروز هیچ یک از محصولات صنعتی و تولیدی، از خدمات و تولیدات صنایع چاپ بی نیاز نیستند و برای نفوذپذیری محصولات تولیدی یک کشور در بازار داخلی و بازارهای جهانی، صنایع چاپ پیشرفته کشورها نقش بسیار عمده ای در معرفی توانمندی های تولید و تجارت هر یک از کشورها ایفا می کنند.
در حال حاضر تولید محتویات نفیس و اثرگذار به علت ضعف امکانات و ظرفیت های سخت افزاری و نرم افزاری، در اختیار کشورهای دیگری مانند چین و ترکیه قرار گرفته است و همین مساله سرمایه گذاری های بین المللی را به جای ورود به ایران به کشورهای فوق سوق می دهد و این فرایند یکی دیگر از چالش های جدی صنعت چاپ ایران به شمار می رود.
دستیابی ایران به مقام نخست منطقه در افق چشم انداز، نیازمند توسعه همه جانبه صنعت چاپ، ایجاد زیرساخت های لازم، آموزش نیروی انسانی، بازسازی و نوسازی صنایع چاپ، بسترسازی های قانونی و حقوقی برای حضور بیشتر در بازارهای بین المللی است و حضور سرمایه گذاران خارجی و داخلی در این بخش است. این همه نیازمند عزم ملی و ایفای نقش فعال همه مدیران و دست اندرکاران موثر و مرتبط کشور است.
قدر مسلم این که صنعت چاپ می تواند گام های شتابانی را به سوی توسعه بردارد. به این منظور توجه به مواردی چون سرمایه گذاری در انتقال پیشرفته ترین تکنولوژی چاپ افست، چاپ فلکسو و چاپ دیجیتال، آموزش و توانمندسازی نیروی انسانی چاپ برای بهره برداری کامل از تکنولوژی خریداری شده، تحقق سالیانه ۳ میلیارد دلار گردش مالی صنعت چاپ ایران در آینده با پوشش نیازهای داخلی و نیاز کشورهای پیرامونی با تاکید بر چاپ بسته بندی و چاپ لیبل، چاپ دیجیتال، کتاب و نشریات و بالاخره فروش دانش فنی به کشورهای منطقه راهگشا خواهد بود.
ضرورت ایجاد و گسترش سرمایه گذاری در حوزه چاپ و بسته بندی از طرف سرمایه گذاران برگ برنده ای است که نیاز به هوشیاری و درایت در این مقطع از زمان دارد که هر شخص یا شرکتی با شم بازار خود می تواند آن را دریافت و در راه آن قدم اصلی را بردارد.
شیوه‌های چاپ
حال بعضی از ابداعات چاپ در قرن ۱۹ و ۲۰ م را بررسی نماییم. در دههٔ آخر قرن ۱۸ م تحولاتی در چاپ ایجاد شد؛ از جمله اینکه در همین دوره شخصی به نام آلویز سنفلدر اتریشی چاپ سنگی را برای تکثیر ورقه‌های موسیقی ابداع کرد و به آن به عنوان جایگزینی برای سیاه قلم کاری نگاه کرد. در این روش نگاره به وسیلهٔ یک قلم تیز یا عمل یک اسید بر سطح سنگ ایجاد می‌شود و نگاره با رنگ سیاه بر سطح سنگ خاکستری ترسیم می‌شود. از همین جهت تصور کار نهایی چندان مشکل نبود. در این شیوه روش کار اینگونه است که قسمت‌هایی را که نمی‌خواستند چاپ شود (روی سنگ) مرطوب می‌کردند و در نتیجه مرکب چاپ که چرب است به آن قسمت‌ها نمی‌چسبید و قسمت‌های خشک مرکب را جذب می‌کردند و بدین صورت سطح آماده چاپ شامل دو قسمت بود:
- بخش مرطوب (برای قسمت‌های سفید)
- بخش خشک (برای قسمت‌های سیاه یا رنگی)
همین شیوه چاپ بود که بعدها به اختراع چاپ افست منجر گردید. اختراع عکاسی شاید بیش از هر عامل دیگر بر چاپ و صنعت تاثیر گذار بود و با وجود اینکه تهدیدی برای روشهای دستی چاپ به حساب می‌آمد اما با اختراع عکاسی روش حساس کردن سطح فلز و برگرداندن تصویر و حروف و نقوش بر روی آن ابداع شد. این روش جدید منشا چاپ با کلیشه‌های خطی گردید و در پی پیشرفت عکاسی شیوه‌های گراوور، فتوگراوور و هلیوگراوور ایجاد شدند. در اوایل قرن ۱۹ م ماشین‌هایی ابداع شد که اعمال مختلف چاپ را به طور خودکار انجام می‌دادند و در نتیجه سرعت چاپ افزایش یافت تا جایی که ماشین‌های روتاتیو که قادر بودند در یک لحظه هر دو روی کاغذ را چاپ کنند به وجود آمد. با توجه به مطالب گفته شده به طور کلی به ۳ روش می‌توان یک نمونه (تصویر یا نوشته) را به چاپ رساند که عبارتند از:
- چاپ برجسته یا لترپرس یا تایپوگرافی
- چاپ گود یا فرو رفته یا هیلوگراوور
- چاپ مسطح یا پلانوگرافی یا لیتوگرافی
اسلوب‌های اصلی چاپ
بنابراین اسلوب اصلی چاپ با در نظر گرفتن ۳ مرحله زیر ضروری است:
الف: تهیهٔ گراوورهای دستی
ب: تبدیل گراوور به چاپ و انجام چاپ
ج: استفاده از فتو مکانیک در چاپ
چگونگی انجام انواع چاپ
۱- چاپ برجسته : در این روش سطح چاپ شونده به صورت برجسته است. در نتیجه قسمت برجسته در مقابل غلتک آغشته به مرکب چاپ رنگ را به خود می‌گیرد و به کاغذ منتقل می‌کند. واضح است که در این شیوه سطح برجسته باید معکوس نقش مورد نظر باشد تا پس از چاپ شدن برروی کاغذ به صورت صحیح نمایان گردد.
۲- چاپ گود : در این نوع چاپ نقش‌ها و تصاویر در سیلندر استوانه‌ای که سطح چاپ شونده است، به صورت فرو رفته‌اند. این نوع چاپ از کیفیت بالایی برخوردار است اما به دلیل هزینه زیادی که دارد برای کارهایی با تیراژ بالا مورد استفاده قرار می‌گیرد؛ مثل:تمبر، اسکناس،…
سیلندر چاپ گود دو نوع است:
الف : تمام سیلندر ریخته گری می‌شود و پس از پایان چاپ دوباره ذوب می‌گردد.
ب : فقط رویهٔ سیلندر که نقوش در آن فرورفته‌اند عوض می‌شود و پس از هر بار چاپ فقط این رویه تعویض می‌گردد. در این نوع چاپ سطح تصاویر یا حروف چاپ افست است.
۳- در این شیوه سطح چاپ شونده نه برجسته و نه فرورفته است و با خاصیت مواد، حروف و تصاویر مرکب را به خود جذب نمی‌کنند. این روش تکامل یافته شدهٔ لیتو گرافی یا چاپ سنگی است. در این شیوه که سطح چاپی صاف است نقش نخست از لوحهٔ فلزی به استوانه لاستیکی منتقل می‌شود و از روی آن به کاغذ انتقال می‌یابد.
صفحهٔ فلزی چاپ یا همان زینک به دور یک استوانه لاستیکی بسته می‌شود. دو غلتک یکی آغشته به مرکب و دیگری آغشته به آب برمبنای تضاد بین آب و چربی باعث می‌شوند نقش روی زینک مرکب بگیرد و قسمت‌های دیگر مرکب را جذب نکنند در این نوع چاپ با ۴ رنگ اصلی و استفاده از ترام، تمام رنگ‌ها ساخته می‌شود .
پیشرفت‌های صنعت چاپ از زمان گوتنبرگ تا قرن بیستم
حدود ۱۴۹۰ میلادی روشهای مختلف اسیدکاری روی صفحات فلزی شکل گرفت. سال ۱۵۵۰ اولین لنز توسط کاردونیتالیایی ساخته شد. آلومیس زنه فلدر در سال ۱۷۹۶ روش لیتوگرافی را ابداع نمود. وی به مخترع چاپ سنگی شهرت دارد.
• حدود سال ۱۷۹۹ تا ۱۸۰۰ اوبی رو در پاریس نخستین دستگاه کاغذسازی را اختراع نمود که در سال ۱۸۲۰ دستگاه‌های کامل‌تری ساخته شد.
• در سال ۱۸۱۱ نخستین ماشین سیلندری لترپرس که با نیروی بخار کار می‌کرد توسط کونیک مخترع آلمانی ساخته شد.
• در سال ۱۸۱۸ با همکاری باور ماشین چاپ سیلندی مضاعف عرضه گردید که پشت و روی کاغذ در این دستگاه به چاپ می‌رسید.
• در سال ۱۸۲۲ ویلیام چرچ اولین ماشین حروفچینی را به ثبت رسانید.
• در سال ۱۸۲۵ نیس فورنیستهیه فرم چاپ روی صفحه‌های فلزی از جمله مس را به روش فتومکانیکی ابداع کرد وبا ساخت پرس دستی نمونه‌هایی تکثیر نمود.
• در سال ۱۸۴۴ ریچارد هو در ایالات متحده ماشین چاپ رتاتیو را به ثبت رسانید فرم چاپ به صورت مدور، دور سیلند بسته می‌شد.
• در سال ۱۸۵۰ ژیلوت اسیدکاری روی فلز را تکامل بخشید.
• در سال ۱۸۵۱ اسکات آرشرروش کلودیوم مرطوب (شیشهٔ نگاتیو) را ارایه کرد.
• در سال ۱۸۵۹ هنری جیم در انگلستان با روش فتوشیمی گرافی کلیشه زیر را ساخت.
• در سال ۱۸۶۶ در ایالات متحده اولین ماشین چاپ با کاغذ رول به ثبت رسید.
• در سال ۱۸۷۰ اولین دوربین نوسانی ریلی توسط موس ساخته شد.
• در سال ۱۸۷۴ کارل کلیچاهل چک با استفاده از نوعی کاغذ کاربن، تهیهٔ فرم را بهبود بخشید
• در سال ۱۹۱۰ اولین ماشین هلیوگراور با استفاده از تیغهٔ دکتر بلید شروع به کار کرد.
• در سال ۱۹۱۲ ماشین چاپ پشت و رو زن‌افست توسط کاسپار هرمان طراحی و ساخته شد (کاغذ به صورت لوله‌ای) .
• در سال ۱۹۱۲ شرکت رولند ماشین چاپ افست با سه سیلندر مساوی را تولید کرد.
• در سال ۱۹۵۰ سیستم حروفچینی منوفتو (تکامل یافته منوتایپ) اختراع شد.
• در سال ۱۹۶۵ دکتر هل با ارائهٔ سامانه‌ای نوین و ساخت دستگاه اسکنر تحول بزرگی در حروفچینی و فتولیتوگرافی به وجود آورد.
• در سال ۱۹۷۶ اشعهٔ لیزر در دستگاه‌های فتولیتوگرافی و حروفچینی به کار گرفته شد.
انواع چاپ
• چاپ افست : عمدتاً برای انتشارات، تبلیغات
• چاپ فلکسو : عمدتاً برای بسته بندی
• چاپ هلیوگراور : عمدتاً برای بسته بندی
• چاپ سیلک اسکرین : عمدتاً برای تبلیغات چاپهای تفکیکی
• چاپ لترپرس : یکی از روشهای چاپ برجسته از قدیمی‌ترین روشهای چاپی است
• چاپ دیجیتال : برای همه مصارف، تبلیغاتی و اداری در تیراژ پایین
