بهترین تصمیمی که سهامداران باید بگیرند
در روزهای نزولی اخیر، بسیاری از سهامداران از آن دسته از فروشندگان سهام که در روزهای ریزشی بازار، سهام خود را فروخته‌اند، گلایه کرده‌اند. در طرف مقابل بسیاری از فعالان بورس این امر را طبیعی می‌دانند و حفظ سود را برای خریداران سهام منطقی تلقی می‌کنند. به نظر می‌رسد در مواجهه این دو گروه آنچه دعواها را عمیق‌تر کرده تشدید فشار فروش در روزهای بعدی معاملات است که به سبب صف‌نشینی در هر روز تشدید می‌شود.
عقلانیت یا هیجان
رفتار عقلایی؛ این واژه‌ای است که در بسیاری از متون اقتصادی تبیین و تعریف شده است. این واژه به آن معناست که هر انسانی در جریان تعامل اقتصادی خود با محیط و انتخاب کالاها و خدمات یا هر آنچه با پول قابل معاوضه است مانند سایر دارایی‌ها نظیر سهام صورتی از عقلانیت را به خرج می‌دهد که در آن خدشه‌ای از کج‌رفتاری و احساسات‌زدگی وجود ندارد.
با این حال آنچه در عمل اثبات شده حکایت از آن دارد که انسان اقتصادی به‌عنوان انتخاب‌کننده میان مجموعه‌ای از کالاها و خدمات که مطلوبیت‌های متفاوتی را برای او حاصل می‌کند همواره به گونه‌ای عمل کرده که حداقل بخشی از انتخاب‌های او اسیر احساس هیجان یا حتی نابخردی بوده است.
این نابخردی اگرچه در بسیاری از زمینه‌ها حین وقوع قابل بحث و بررسی است با این حال در برخی از موارد نیز آنچنان که در ابتدا به نظر می‌رسد واضح نمی‌نماید. چند وقتی است که بازار سهام درگیر فروش‌های هیجانی شده و بسیاری از تحلیلگران با توجه به اینکه روند کلی بازار سرمایه در طول سال‌های گذشته به لطف کاهش ارزش پول ملی صعودی بوده است مردم را از فروش سهام خود منع می‌کنند.
این کارشناسان در سخنان خود به میزان فروش سهام اشاره می‌کنند و تغییر برخی از قیمت‌ها در بازارهای جهانی را دلیلی برای ارزندگی سهام می‌دانند. از طرفی با اشاره به این نکته که نقدینگی وارد شده در ماه‌های ابتدایی سال و تا نیمه مرداد سبب شده بسیاری از فعالان تازه‌وارد به بازار سرمایه از تجربه کافی برخوردار نباشند فروش آنها را ناشی از نبود درک صحیح از شرایط بازار و ساز و کار آن می‌دانند.
با این حال آنچه به نظر می‌رسد فراموشی این نکته است که هرکدام از فعالان بازار این حق را دارند با توجه به صلاحدید خود، تغییرات لازم را در ترکیب دارایی‌های خود اعمال کنند و اگر نیاز بود به شناسایی سود یا زیان بپردازند.
هنوز این دسته از فعالان بازار که در چند روز گذشته به محکوم کردن فروشندگان پرداختند مشخص نکرده‌اند که چرا در منفی‌های اندک بازار همین افراد از لزوم شناسایی سود صحبت می‌کنند و کاهش‌های کوچک را این گونه توجیه می‌کنند اما با افزایش فشار فروش بخش بزرگی از بازار سرمایه به بی‌خردی محکوم می‌شود.
هر کسی از ظن خود می‌فروشد
نگاهی به تغییرات بازده سرمایه در بورس و فرابورس حکایت از آن دارد که رشد تند و تیز قیمت‌ها در پنج ماه نخست سال جاری سبب شده بسیاری از سرمایه‌گذاران در مقایسه با مختصات اقتصاد ایران، شرایط اقتصادی و روند بازارهای موازی سودهای هنگفت کسب کنند.
این در حالی است که طی این مدت بازارهایی نظیر ارز، طلا و سکه نسبت به بورس بازده چندانی نداشتند و همین امر سبب شده بود سهولت معاملات در کنار عدم نیاز به ثروت بالا شرایط را برای رونق بازار سرمایه فراهم کند.
این رویکرد موجب شد به فراخور شرایط بازار سرمایه عده‌ای که در طول این دوسال گذشته صبر پیشه کرده بودند بازدهی دور از انتظار کسب کنند؛ بازدهی که حالا در برخی موارد از هزار درصد فراتر رفته و حتی تغییر رویکرد برای دارندگان سهام را منطقی می‌نماید.
بررسی کلی از قیمت سهام طی روزهای گذشته به خوبی نشان می‌دهد که افت شاخص کل بورس از سقف ۲ میلیون و ۱۰۳ هزارو۳۱۱ واحدی که در میانه معاملات ۱۹ مرداد ماه به ثبت رسیده است تا یک میلیون و ۶۰۸ هزار و ۴۶۷ واحد در روز دوشنبه، کاهشی ۵/ ۲۳ درصدی را در نماگر اصلی بازار رقم زده است.
سقوط آسان اما سر به سر شدن دشوار
در طول همین مدت برخی نمادها تا بیش از ۶۰ درصد اصلاح قیمت را شاهد بوده‌اند. با بررسی جزئیات آن در بازار سهام قیمت‌های کاهش یافته این سوال مطرح می‌شود که آیا در نماد‌های کوچک یا آنهایی که در طول چند ماه گذشته شاهد ورود سنگین نقدینگی بودند همنوایی با سخنان کارشناسان و اتخاذ سعه صدر امری منطقی است؟
نگاهی به رفتار سرمایه‌گذاران در نمادهایی از این دست به خوبی نشان می‌دهد که رویکرد آنها نسبت به تغییرات ایجاد شده و زیان وارد شده به اعتماد عمومی در دو هفته اخیر آنچنان بیراه نبوده و بسیاری از آنها در مواجهه با صف‌های فروش اگرچه هیجانی عمل می‌کنند اما تصمیماتی ناشی از نبود درک صحیح را در فروش‌های خود ندارند.
یافته‌ها حاکی از آن است که در طول روزهای گذشته بیشترین ریزش به نماد «نوین» اختصاص داشته که ۵۷٫۷ درصد از قیمت آن روی تابلوی معاملات کاسته شده است. اگر بخواهیم این عدد را برای درک بهتر رند کنیم، نمادی که در روزهای گذشته ۶۰ درصد از بهای خود را از دست داده است، هرچند روند بازار در ادامه نیز با قدرت صعودی شود نیازمند رشدی ۱۵۰ درصدی برای بازپس گرفتن سرمایه خود نسبت به روز قبل از کاهش است.
صبر بیشتر به چه قیمتی
این رقم برای سهمی که فرضا ۷۰ درصد عقب‌نشینی داشته به ۲۳۳ درصد می‌رسد. در واقع قاعده سود مرکب سبب می‌شود تا هر چه کاهش بیشتر باشد، جبران زیان نیز سخت‌تر شود. قضیه اما برای آنان که با فاصله‌های بسیار از تاریخ شروع ریزش‌ها یعنی نوزدهم مرداد سرمایه‌گذاری کرده‌اند اندکی بغرنج‌تر است.
شخصی که در نخستین روز معاملاتی سال جاری یعنی پنجم فروردین ماه، هر سهم «فولاد» را به قیمت ۴۳۹ تومان خریداری کرده تا ابتدای مرداد ماه که هر سهم فولاد به قیمت ۲ هزار و ۴۸۲ برسد سودی ۴۶۵ درصدی را به دست آورده بود.
این در حالی است که حالا افت قیمت فولاد به سطح ۱۶۷۰ تومان (۳۲ درصد از سقف یاد شده) برابر است با ۱۸۵ درصد سرمایه اولیه فردی که در روز نخست سال پول خود را در سهام شرکت فولاد مبارکه سرمایه‌گذاری کرده است. این امر نشان می‌دهد که به‌رغم اعتراضات و گلایه‌های متعدد این رفتار برای فردی که نگاه کوتاه‌مدت به بازار سرمایه داشته امری معقول است. اما برای سایرینی که برای بلند‌مدت در بازار حضور دارند چطور؟
با کمی موشکافی می‌توان دریافت که فراریان امروز بازار سرمایه بزرگ‌ترین جاماندگان از این بازار در بلند‌مدت خواهند بود. افراد یاد شده اگرچه این روزها را با آرامش خاطر نسبت به حفظ سرمایه خود به پایان می‌برند اما با نگاه بلند‌مدت در اقتصاد تورمی ایران قافیه را به کاهش ارزش پول خواهند باخت مگر اینکه بازاری بهتر از بازار سرمایه بیابند که آن هم بر پایه آمار و ارقام به ثبت رسیده در طول سال‌های اخیر امری بعید است.
بازی‌خوانی بزرگان بورس
در گزارش دیگری آمده است: عملکرد بازیگران عمده در روزهای نزولی بازار سهام این روزها مورد توجه سرمایه‌گذاران قرار گرفته است. در روزهای منفی بورس از یکسو شنیده شد دستوری برای حمایت از سهام شاخص‌ساز صادر شده است و از سوی دیگر شنیده‌ها از عرضه‌های پررنگ برخی سرمایه‌گذاران نهادی حکایت داشت. بررسی‌ها نشان می‌دهد در روزهای نزولی خالص خرید حقوقی‌ها ۱۲ هزار میلیارد تومان بوده؛ اما بیشترین خرید و عرضه در این دوره به کدام یک از اشخاص حقوقی تعلق داشت؟ به این پرسش پاسخ می‌دهد.
پس از ۱۱ روز عقبگرد شاخص سهام از اوج ۱۹ مرداد، روز سه‌شنبه سرانجام این طلسم شکسته شد. به این ترتیب شاخص کل سهام پس از افت ۲۲٫۶ درصدی، مجددا صعودی شد. در روزهای منفی بورس تهران اما شنیده شد که سازمان بورس در دیداری با بزرگان حقوقی، دستوری برای حمایت از سهام شاخص‌ساز صادر کرده است.
حتی فهرستی نیز در این خصوص روی خط رسانه‌ها رفت. در این میان بررسی‌ها نشان می‌دهد از ۲۹ مرداد تا ۳ شهریورماه که شاهد ریزش ۱۱٫۹ درصدی شاخص سهام بودیم، حقوقی‌ها در مجموع خالص خرید ۱۲ هزار میلیارد تومانی را رقم زدند. اما کدام حقوقی بیشترین خرید را در این بازه زمانی انجام داد و صف فروش کدام سهام از سوی بازیگران عمده جمع‌آوری شد؟
خریداران و فروشندگان روزهای قرمز
بررسی‌ها نشان می‌دهد بیش از ۱۰۰ حقوقی در چهار روز معاملاتی مورد بررسی در نقش خریدار ظاهر شدند و در مجموع افزون بر ۲ میلیارد سهم به پرتفوی خود افزودند. در این میان بیشترین خرید سهام را سرمایه‌گذاری تامین اجتماعی به میزان ۴۰۷ میلیون و ۱۰۹ هزار سهم انجام داد. سرمایه‌گذاری گروه مالی سپهر صادرات دیگر خریدار بزرگ روزهای منفی بورس تهران با جمع‌آوری ۳۵۰ میلیون سهم بود.
در بانک ملی ایران نیز شاهد خرید ۱۶۷ میلیون سهمی در دوره مورد بررسی بودیم. شرکت گروه مالی ملت نیز در روزهای سرخ‌پوش بازار سهام در نقش خریدار ظاهر شد و خرید ۱۳۴ میلیون سهمی را رقم زد. در آن‌سوی بازار اما ۶ حقوقی نیز فروشنده بودند. در این خصوص می‌توان به گروه توسعه اقتصادی تدبیر اشاره کرد که ۵۱ میلیون و ۵۷۵ هزار سهم را به بازار عرضه کرد. بیمه رازی نیز به نقد کردن ۲۹ میلیون سهم اقدام کرد.
بازگشت حقیقی‌ها در روز سبز سهام
دیروز همزمان با افزایش ۲٫۶ درصدی شاخص کل بورس تهران، معامله‌گران خرد نیز وارد گردونه معاملات سهام شدند و در مجموع خالص خرید ۲٫۷ میلیارد تومانی را ثبت کردند و پس از چهار روز خریدار شدند. از این رو پس از افزایش جذابیت سهام پس از افت‌های متوالی قیمت‌ها درچند روز گذشته، دو گروه فرآورده‌های نفتی و چندرشته‌ای صنعتی بیشترین ورود نقدینگی خرد را شاهد بودند.
از این رو پالایشی‌ها شاهد تغییر مالکیت ۱۸۱ میلیارد تومانی در مسیر حقوقی به حقیقی بودند. این رقم در گروه چندرشته‌ای صنعتی به ۱۳۳ میلیارد تومان رسید. در آن‌سوی بازار اما سهامداران خرد در سهام بانکی فروشنده بودند و خالص فروش ۱۱۶ میلیارد تومان را رقم زدند. غذایی و خودروساز‌ها نیز شرایط مشابهی را تجربه کردند و به ترتیب شاهد جابه‌جایی ۹۷٫۵ و ۹۲ میلیارد تومانی در مسیر حقیقی به حقوقی بودند.
فعالیت پررنگ حقوقی‌ها در پایان مرداد
در آخرین روز معاملاتی هفته گذشته، همزمان با افت ۳٫۷ درصدی شاخص کل بورس تهران شاهد جابه‌جایی بیش از یک میلیارد تومان نقدینگی از سبد سهام حقیقی‌ها به پرتفوی سهامداران عمده بازار بودیم. در این روز بیشترین خالص فروش حقوقی از آن زیرمجموعه‌های گروه فلزات اساسی به میزان ۳۸۳ میلیارد تومان شد و پتروپالایشی‌ها نیز در مجموع شاهد تغییر مالکیت ۲۴۴ میلیارد تومانی در مسیر حقیقی به حقوقی بودند.
در میان بازیگران بزرگ حقوقی روز چهارشنبه، سرمایه‌گذاری غدیر اقدام به جمع‌آوری یک میلیون سهم شرکت گسترش نفت و گاز پارسیان از بازار کرد. گسترش سرمایه‌گذاری ایران خودرو نیز در این روز به خرید یک میلیون سهم ایران‌خودرو، ۴۰ هزار سهم مهرکام پارس و ۴۰ هزار سهم نیرومحرکه اقدام کرد.
گروه مالی ملت نیز روز چهارشنبه ۲میلیون سهم تامین سرمایه بانک ملت را خریداری کرد. سرمایه‌گذاری صنایع شیمیایی ایران نیز روز چهارشنبه به جمع‌آوری ۴ میلیون و ۵۸۳ هزار سهم لیزینگ صنعت و معدن و یک میلیون و ۹۲۱ هزار سهم شرکت نیروکلر اقدام کرد. ۵ میلیون سهم «فولاد» نیز روز چهارشنبه در سبد خرید شرکت توسعه سرمایه رفاه قرار گرفت.
شهریور بورس حقوقی آغاز شد
اولین روز شهریورماه شاخص سهام به روند منفی خود ادامه داد و ۱٫۷ درصد از ارتفاع این نماگر کاسته شد. در این روز ۶۵۰ میلیارد تومان نقدینگی در مسیر حقیقی به حقوقی جابه‌جا شد. گروه فلزات که روز چهارشنبه شاهد خروج نقدینگی حقیقی بود روز شنبه مورد استقبال بازیگران خرد قرار گرفت و با خالص خرید ۱۵۱ میلیارد تومانی سهامداران حقیقی همراه شد.
در مقابل اما دو گروه محصولات شیمیایی و چند رشته‌ای صنعتی مورد حمایت حقوقی‌های بازار قرار گرفتند و به ترتیب شاهد خالص خرید ۳۴۵ میلیارد تومانی بازیگران عمده بودند. در این میان نگاهی به عملکرد بازیگران عمده نیز در این روز قابل توجه است.
بانک ملی ایران روز شنبه ۱۹ میلیون و ۳۵۰ هزار سهم «وبانک» را به پرتفوی خود افزود. شرکت سرمایه‌گذاری تامین اجتماعی نیز اقدام به جمع‌آوری ۱۰ میلیون سهم «تاپیکو»، ۱۰ میلیون سهم سرمایه‌گذاری صبا تامین و یک میلیون و ۳۰۰ هزار سهم شرکت سرمایه‌گذاری دارویی تامین کرد.
آرمان گستر خردمند از دیگر خریداران حقوقی بورس شنبه بود که ۱۷ میلیون و ۳۲۲ هزار و ۸۹۵ سهم بانک پاسارگاد را به پرتفوی خود اضافه کرد. ۵۳ میلیون سهم «ومعادن» نیز در سبد خرید سرمایه‌گذاری پرتوتابان معادن و فلزات قرار گرفت. در آن‌سوی بازار اما گروه توسعه اقتصادی تدبیر ۱۱ میلیون و ۷۷۵ هزار سهم شرکت بهساز کاشانه تهران را به بازار عرضه کرد.
چتر حمایت حقوقی بر سر بزرگان
روز یکشنبه اما شاخص کل بورس تهران ۳٫۸ درصد دیگر سقوط کرد و به محدوده یک میلیون و ۶۶۲ هزار واحد رسید. در این روز ۲ میلیون و ۹۰۰ هزار میلیارد تومان نقدینگی حقیقی از گردونه معاملات سهام خارج شد. حقوقی‌ها در این روز چتر حمایتی خود را بر سر سهام پتروشیمی، بانکی و پالایشی و البته چندرشته‌ای صنعتی باز کردند.
در این میان بانک ملی ایران روز یکشنبه ۷۸ میلیون سهم شرکت سرمایه‌گذاری گروه توسعه ملی (وبانک) و ۴ میلیون سهم شرکت سرمایه‌گذاری توسعه ملی (وتوسم) را خرید. شرکت سرمایه‌گذاری تامین اجتماعی نیز در روز پرکار ۱۸۵ میلیون و ۳۶۸ هزار و ۴۷۳ سهم «تاپیکو»، ۱۴ میلیون سهم «تیپیکو» و بیش از ۴۵ میلیون سهم «صبا» را به پرتفوی خود افزود.
بیمه مرکزی نیز اقدام به جمع‌آوری ۶٫۸ میلیون سهم سرمایه‌گذاری البرز، ۷ میلیون سهم گروه توسعه ملی، ۵٫۲ میلیون سهم سرمایه‌گذاری صندوق بازنشستگی و ۴میلیون سهم تامین سرمایه نوین کرد. گروه توسعه اقتصادی تدبیر باز هم دست به کار شد و ۱۶ میلیون سهم دیگر شرکت بهساز کاشانه تهران را به فروش رساند. ۲۹٫۶ میلیون سهم بانک صادرات ایران نیز به پرتفوی موسعه توسعه همیاری سپهر افزوده شد.
دوشنبه تاریخی حقوقی‌ها
روز دوشنبه که نماگر بورس تهران ۳٫۲ درصد دیگر افت کرد، حقوقی‌ها روزی تاریخی را ثبت کردند و با حمایت ۴ هزار و ۲۳۰ میلیارد تومانی از سهام بورسی و فرابورسی شگفتی‌ساز شدند. سهام زیرمجموعه سه گروه چندرشته‌ای صنعتی، فرآورده‌های نفتی و محصولات شیمیایی اما بیشترین سهم از حمایت حقوقی را به خود اختصاص دادند. در این روز بانک ملی ایران باز هم خریدار بود و ۶۳ میلیون سهم «وبانک» و ۲٫۵ میلیون سهم «وتوسم» را جمع‌آوری کرد.
سرمایه‌گذاری تامین اجتماعی نیز با جمع‌آوری ۹۹ میلیون و ۷۴۲ هزار سهم «تاپیکو»، ۴۰ میلیون سهم «صبا» و یک میلیون و ۶۴۰ میلیون سهم «تیپیکو» را در سبد خرید خود قرار داد. ۱۷ میلیون و ۴۰۰ هزار سهم «پارسان» نیز به پرتفوی شرکت سرمایه‌گذاری غدیر افزوده شد.
صندوق بازنشستگی نیروهای مسلح نیز روز دوشنبه وارد میدان شد و ۹۰ میلیون سهم «وغدیر» را خریداری کرد. خریدار دو میلیون سهم «فخاس» و ۱۷٫۵ میلیون سهم «ومعادن» نیز موسسه صندوق بیمه اجتماعی بود. گروه مالی ملت نیز روز دوشنبه ۳۰ میلیون سهم «ومعادن»، ۲۵ میلیون سهم «شپنا» و ۵۴ میلیون سهم تامین سرمایه بانک ملت را خریداری کرد.
در این روز همچنین ۲۰ میلیون و ۲۰۰ هزار سهم فولاد مبارکه اصفهان، ۵ میلیون سهم شرکت ارتباطات سیار ایران و ۵ میلیون سهم سرمایه‌گذاری صندوق بازنشستگی کارکنان بانک‌ها به پرتفوی شرکت توسعه و مدیریت سرمایه صبا افزوده شد. بانک رفاه نیز در این روز ۲۶میلیون و ۹۰۰هزار سهم پالایش نفت بندرعباس را از بازار جمع‌آوری کرد. ۳۱ میلیون سهم دیگر «وبصادر» نیز در سبد خرید موسسه توسعه همیاری سپهر قرار گرفت. گروه مالی پارسیان در هر دو سمت بازار فعال بود و در کنار خرید ۲ میلیون سهم سرمایه‌گذاری البرز و یک میلیون سهم تجارت الکترونیک پارسیان، به فروش ۲ میلیون و ۱۱۰ هزار سهم صندوق سرمایه‌گذاری اعتماد آفرین پارسیان اقدام کرد.
