صنعت پخش : چالش ها و فرصت ها

بدون شک، شرکت‌های پخش مویرگی نقش حیاتی در چرخه توزیع کالا در سراسر کشور ایفا می‌کنند. این شرکت‌ها، که واسطه‌ای مهم بین تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان هستند، در ارسال کالاها به دست مصرف‌کنندگان نقش بی‌ بدیلی دارند. با پیشرفت‌های اخیر در زمینه تکنولوژی، این شرکت‌ها بیش از پیش قادر به عملیاتی سریع، دقیق و با کیفیت بالا شده‌اند.

پخش، عملیاتی سخت، توان فرسا و نیازمند برنامه ریزی است که با حضور برندهای خارجی سخت تر هم می شود. صنعت توزیع و پخش در کشور رسالت بزرگی را   به دوش دارد و می تواند با حمایت دولت، مشکلات موجود در این صنعت را برطرف کرده و به عنوان یکی از منابع کشور در موضوعات مختلف از جمله اشتغال، نقش ویژه ای داشته باشد. این در حالی است که فعالیت حوزه صنعت پخش بسیار گسترده و پیچیده است و مستقیما با اقلام و کالاهای سلامت محور سر و کار دارد که تاثیر مستقیمی بر سلامت تغذیه جامعه دارد.

با اینکه صنعت پخش به شدت عملیاتی است اما دانشی که در این صنعت استفاده شده کاملا بومی است و ارتقای دانش در شرکت های صنعت پخش ضروری است. کسب سهم بیشتری از بازار، نیازمند بازاریابی و فروش با قدرت است. در شرایطی که از یکسو تولیدکنندگان در تکاپوی تامین نقدینگی و سودآوری برای بقا و رشد کسب وکار خود هستند و از سوی دیگر مصرف کنندگان با چالش حفظ قدرت خرید دست و پنجه نرم می کنند، ارتقای کارآیی صنعت پخش به عنوان حلقه واسط بین تولیدکننده و مصرف کننده که سهم مهمی از قیمت تمام شده را به خود اختصاص می دهد، اهمیت به سزایی دارد. به عبارت دیگر، کاهش هزینه های مبادله در صنعت پخش می تواند کاهش قیمت تمام شده، افزایش حاشیه سود برای تولیدکننده و کاهش قیمت خرید برای مصرف کننده را به ارمغان آورد . ارتقای کارآیی عملیاتی صنعت پخش منوط به عوامل مختلفی است که اهم آنها عبارت است از: استفاده از فناوری روز برای مدیریت تامین، لجستیک و حمل ونقل، بازطراحی فرآیندها و سیستم های عملیاتی، آموزش نیروی انسانی و توانمندسازی آنان به فناوری های روز و بهره برداری مناسب از منابع مالی و اقتصادی. توجه به این عوامل می تواند موجب افزایش بهره وری و درنتیجه کاهش هزینه مبادله شود. ضعف آمار و نبود اطلاعات کافی از فعالیت های مربوط به هر یک از حلقه های مختلف زنجیره ارزش از تولید به مصرف موجب می شود تحلیل بهره وری در صنعت پخش و توزیع نیز به سختی انجام گیرد. با این حال، آنچه در شبکه توزیع کالا در یک کشور دارای اهمیت است، انتقال کالاها با صرف کمترین هزینه و زمان، همراه با رعایت استانداردهای لازم برای حفظ سلامت کالاها و در نهایت رعایت بیشتر حقوق مصرف کنندگان است.

صنعت پخش در ایران هنوز اول راه است این در حالی است که صنعت پخش یکی از ارکان اصلی در بهبود فضای کسب و کار است و بهبود وضعیت صنعت پخش موجب ظهور تکنولوژی‌های پیشرفته در توزیع محصولات می‌شود. کاهش هزینه‌های مبادلاتی، بهبود کیفیت و کاهش قیمت، افزایش رقابت، ورود محصولات جدید به سیستم اقتصادی، شناسایی فرصتهای موجود در بازارهای مختلف و بهبود فضای سرمایه‌گذاری در راستای ارتقای صنعت پخش قابل دسترسی خواهد بود.

اگرچه صنعت پخش، در چند سال اخیر تغییراتی را در ساختار خود تجربه کرده است، اما نمی‌توان منکر آن شد که هنوز فاصله نظام توزیع در ایران با دنیا پابرجاست. عمده چالش‌هایی که گریبانگیر این صنعت در ایران است را می‌توان در ۶ سرفصل مورد بررسی قرار داد. «عدم شناخت از صنعت پخش»، «هزینه‌های بالا و قیمت‌گذاری نامعقول»، «تکثر شبکه‌های توزیع»، «عدم تعامل سازنده با فعالان صنعت پخش»، «بی‌نظمی در زنجیره تامین» و «ظرفیت‌های خالی صنعت پخش» از عمده‌ترین مشکلاتی است که مانع از رسیدن این صنعت به جایگاه واقعی خود شده است.

عدم شناخت جایگاه واقعی صنعت پخش در خدمات‌ رسانی به آحاد جامعه، چالشی بزرگ است که می‌توان مشکلات دیگر این صنعت را ناشی از همین مساله دانست. فعالان صنعت پخش در این باره عنوان می‌کنند: برخی هنوز ماهیت وظایف اصلی این صنعت را که نقش مهمی در بهبود بهره‌وری صنعت و کاهش قیمت نهایی محصول دارد درک نکرده و آن را صنعتی واسطه‌ای و عاملی در افزایش قیمت محصولات می‌دانند؛ به همین دلیل دائما در حال ایجاد مشکلات متعدد برای این صنعت هستند. حال آنکه صنعت پخش اهرمی قدرتمند در تنظیم بازار کالاهای مختلف در سیستم اقتصادی است. برخی از کارشناسان اعتقاد دارند آنچه امروز به‌عنوان چالش کمبود برخی مواد غذایی و مشکلات مربوط به تنظیم بازار این کالاها در کشور ایجاد شده، به مهجور ماندن صنعت پخش و نظام توزیع در کشور مرتبط است. از این رو به رغم وجود و فعالیت شبکه پخش در ایران، این صنعت همچنان مورد غفلت قرار گرفته و نتوانسته به جایگاه واقعی خود دست یابد. بی‌توجهی به ارتقای این صنعت موجب شده تا سیستم شبکه توزیع در ایران، در بیشتر موارد به‌صورت سنتی به کار خود ادامه دهد. اگرچه در برخی موارد، شاهد حرکت به سمت سیستم آنلاین هستیم، اما هنوز این سیستم در ایران نهادینه نشده است.

شیوه های نوین کسب و کار پخش مواد غذایی و بهداشتی

با توجه به تجربه شرکت‌های بزرگ پخش جهانی بسیاری از شرکت‌های بزرگ بین‌المللی و حتی شرکت‌هایی مانند آمازون و وال‌ مارت که در صدر ۵۰۰ شرکت برتر فورچون قرار دارند، از الگو‌های نوین کسب‌ وکار استفاده کرده‌اند و خود را به مشتری نهایی نزدیک کرده‌اند. باید به این موضوع اشاره کرد که یک تغییر فرهنگ در خرید مردم صورت گرفته است، حتی در ایران نیز به تدریج جامعه مصرف‌کننده به این سمت حرکت کرده‌اند و در حوزه FMCG خرید خود را از فروشگاه‌های کوچک به فروشگاه‌های بزرگ و زنجیره‌ای منتقل کرده‌اند که قدرت انتخاب بیشتر، قیمت پایین‌تر و جاذبه‌های دیگر را برای آنان به همراه دارد و در نتیجه این موضوع باعث تغییر مسیر خرید از حالت سنتی به مدرن شده که البته این موضوع گریز ناپذیر است و حتی ممکن است در آینده الگو‌های دیگری نیز مطرح شود که این کسب ‌وکارهای فعلی را تحت تاثیر قرار دهد؛ به عنوان مثال در حال حاضر فروشگاه‌های آنلاین ، یک پله از فروشگاه‌‌های زنجیره‌ای جلوتر هستند و این احتمال وجود دارد که در آینده استفاده از الگو‌های هوش مصنوعی یا پرینترهای سه ‌بعدی روی الگو‌های کسب ‌وکار اثر بگذارد .