انواع مصالح کاربردی نما در معماری

پنجره ­ها، بازشوهای در، مصالح، رنگ، سازه­های عمودی و افقی، عناصر تزئینی و غیره باید هماهنگی و تناسب خوب را با هم داشته باشند. مصالحی که در طراحی نما استفاده می ­شوند انواع مختلف آجر، سنگ، سنگ­های تزئینی، سیمانی و گچی می­ باشند. این مقاله سعی دارد انواع مصالح کاربردی نما را در معماری مورد مطالعه و بررسی قرار دهد.

مصالح کاربردی نما در طول تاریخ

ابتدایی­ ترین و حتی از لحاظ قدمت اولین نقشی که نما در ساختمان دارد حفاظت از عوامل جوی و اقلیمی می ­باشد. عدم وجود منفذ در ساختمان گرچه جلوی باد، باران، گرما و سرما را می ­گیرد، ولی ساختمان را از نور و تهویه لازم محروم می ­کند. با افزایش احساس نیاز انسان به استفاده از طبیعت و ایجاد روزنه در دیواره ساختمان و در نتیجه نیاز به پوسته دیگری به نام نما جهت حفاظت بیشتر، به وجود آمد. ایرانیان دارای سابقه طولانی و دیرینه در امر نماسازی برای ساختمان­ها هستند و در طول تاریخ از گچ بری و آهک بری برای نماسازی استفاده می­ کرده ­اند. حاصل کار هنرمندانه و در عین حال فنی و اصولی معماران و سازندگان ایرانی را می­توان در بناهای تاریخی مثل مساجد جامع بسیاری از شهرها از جمله شیراز، تبریز، اصفهان و بسیاری از عمارت­ها، بقعه ­ها و مقبره ­ها و بسیاری دیگر از بناهای قدیمی و تاریخی در جای جای کشور مشاهده کرد. نمای ساختمان در تعریف و شکل ­دهی شهر نقش بسیار مهمی ایفا می­ کند، بنابراین در نمای ساختمان­ها باید به مساله همگونی نمای شهری توجه بسیاری داشت، زیرا اگر نمای هر ساختمان را بی ­توجه به بافت شهر و بدون در نظر گرفتن ساختمان­های همجوار طراحی کنیم، ناهمگونی غیر قابل جبرانی را در سطح شهر رواج می­دهیم و با این عمل­، بی­ هویتی و تضاد شهری ناخواسته گسترش می ­یابد. دانستن اینکه در نظر گرفتن نما برای ساختمان­ها چه هدفی را دنبال می ­کند، و چه عواملی در نوع و شیوه اجرایی این قبیل نماها موثرند، لازم و ضروری است. اما نکته ­ای که در اینجا و قبل از پرداختن به بحث اهداف و انواع نماها باید به آن اشاره شود، اینکه هر نوع نمایی که با هر نوع مصالح ساختمانی و یا هر هزینه­ ای که ساخته شود، باید به طور کاملاً صحیح و اصولی نگهداری شوند و در صورت آسیب دیدگی نما، برای اجتناب از صدمات جدی­ تر و در نهایت تخریب کلی نما و ساختمان و نیز به منظور حفظ و احیای جلوه ساختمان، باید قسمت­های آسیب دیده کاملاً بازسازی شود.

مشخصه­ های فنی نمای ساختمان

• عایق بودن نسبت به سرما و گرما
  مصالح مختلف ساختمانی ضریب انتقال حرارت و ظرفیت گرمایی ویژه مختلفی دارند و در نتیجه عملکرد متفاوتی خواهند داشت. یک سیستم نمای موفق، نمایی است که زیبایی و بهره ­وری انرژی را باهم داشته باشد. داشتن نمایی که عملکرد حرارتی خوبی داشته باشد مستقیماً مصرف انرژی را تحت تأثیر قرار می­دهد لذا در نمای ساختمان، استفاده از مصالحی که ضریب انتقال حرارتی کمتری دارند، باید مورد توجه قرار گیرد. 
• عایق بودن نسبت به صوت
  نمای ساختمان می­تواند به عنوان یک عایق صوتی ایده­ ال و مناسب عمل کند. توجه به این ویژگی به خصوص برای ساختمان­ هایی که در شهرهای بزرگ صنعتی و تجاری و یا در کنار مسیر گذراصلی واقع شده اند از اهمیت ویژه ای برخوردار می باشد.۱- مقاومت در برابر زلزله
  ۲- مقاومت در برابر ضربه
  ۳- مقاومت در برابر یخ زدگی
  ۴- مقاومت در برابر آتش سوزی
  ۵- مقاومت در برابر جداشدن و افتادن از نما
  ۶- انعطاف پذیر بودن در اجرای نما: مصالحی که بتوان آنها را در نماهای با اشکال هندسی متنوع (نماهای مدرن) بکار برد.
  ۷-سبک بودن
  ۸-قابل اجرا بودن در ساختمان های مرتفع
• نما به عنوان رابط
  نمای ساختمان باید به شکلی طراحی شود که علی رغم حفاظت محیط داخل از بیرون، ارتباط فضای بیرون را با محیط داخل ساختمان به خوبی برقرار کند. مثلاً امکان تابش نور به داخل و یا امکان استفاده از چشم انداز بیرون وجود داشته باشد. ما در فضای شهری با یک ساختمان روبه رو نیستیم، در واقع هر ساختمان جزئی از فضای شهری محسوب می­شود که نمای آن بر فضاهای عمومی تأثیرگذار است و زیبایی آن منوط به هماهنگی با سایر عناصر آن مکان است.
• زیبایی نما
  زیبایی جزء جدایی ناپذیر هر نما می باشد. همچنین زیبایی و چگونگی نما معرف هنر و کار مهندس معمار و طراح ساختمان نیز می باشد.
• نمای ساختمان و شرایط محیطی
  نمای هر واحد مسکونی بسته به شرایط محیطی از جمله آب و هوا، باد و طوفان، زلزله و میزان آلاینده­ای هوا در مناطق مختلف، متفاوت می ­باشند. مصالحی که در نماهای شهرهای بزرگ و صنعتی که آلایندگی بالایی دارند، به کار می­ روند در مقایسه با مصالح کاربردی برای نمای شهرهای کوچک که هوای پاک دارند متفاوت است. همچنین نمای ساختمان در مناطق سردسیر به لحاظ میزان مقاومت در برابر یخ زدگی یا عایق بودن نسبت به سرما و گرما با نمای قابل کاربرد در مناطق گرمسیر متفاوت می­ باشد. 
• قیمت تمام شده نمایکی از شاخصه­ های بسیار مهم در انتخاب نما، قیمت تمام شده آن است. هرچه قیمت نما افزایش یابد قدرت خرید کاهش یافته و دایره مصرف کنندگان آن نما محدودتر خواهد شد.
• سرعت اجرای نما
  با توجه به اینکه طولانی شدن در بهره برداری از هر پروژه ساختمانی می­ تواند عامل افزایش هزینه ها و افت ارزش پول شود، لذا سرعت در اجرای نما بسیار مؤثر خواهد بود.

بررسی انواع نماهای رایج

با توجه به مشخصات فنی ذکر شده برای نماها در ادامه به توضیح مختصری در ارتباط با انواع نماهای رایج و معایب و مزایای فنی و کاربردی آنها می پردازیم

• نمای آجری
  آجر به عنوان یکی از مصالح ساختمانی از دیرباز مورد استفاده بوده است و امروزه مزایای بی شمار آن باعث شده تا همچنان طراحان از این متریال در اجرای نماهای ساختمان بهره ببرند. برای نمای آجری باید از آجری که برای نماسازی تهیه می شود استفاده نمود این آجرها به رنگ های گلبهی، قرمز، ابلق در بازار یافت می شود. امروزه برای نماهای آجری از سیستم نمای خشک استفاده می شود در این روش برای اتصال آجرها به یکدیگر از ملات استفاده نمی­شود. برای اتصال آجرهایی که در این سیستم به کار می­روند، از تجهیزات فلزی مانند ریل استفاده می شود.

• مزایای نمای آجری :۱- ضریب انتقال حرارت پایین آجر که نقش یک عایق حرارتی و برودتی را برای ساختمان ایفا می­ کند.
  ۲- تنوع و ثبات رنگ۳-ایجاد حس نوستالژیک در یک فضای مدرن شهری
  ۴- سرعت بالای اجرای این سیستم به دلیل عدم استفاده از ملات

• نمای سنگی
  در دهه ­های اخیر با توجه به ماشین­ آلات استخراج و فرآوری سنگ­های ساختمانی نمای سنگی گسترش چشمگیری در ایران داشته است. دراین میان سنگ تراورتن با توجه به تنوع زیاد در رنگ ها و طرح های زیبای طبیعی خود توانسته جایگاه ویژه­ای در بین سایر انواع سنگ­ها به خود اختصاص دهد. خلل و فرجی موجود در سطح این سنگ برای نصب بسیار مناسب می باشد زیرا ملات ماسه سیمان پشت سنگ به داخل این سوراخ ها نفوذ نموده و مانع جدا شدن آن از نما می­گردد. در مورد سایر سنگها با سطوح صیقلی برای جلوگیری از جدا شدن از نما و سقوط، آنها را توسط ابزاری به دیوار محکم می­ کنند.

  

  مزایای نمای سنگی :
  ۱-عدم تغییر رنگ و جذب گرد و غبار
  ۲-مقاومت در برابر رطوبت
  ۳-تنوع در رنگ و جنس
  ۴-اجرای سریع و آسان و تمیز

   

• نمای شیشه ای
  با پیشرفت ماشین­ آلات ساخت شیشه، کاربرد شیشه در نماهای مدرن ساختمان به طور روز افزونی افزایش یافته است. بطوری که نماهای تماما شیشه از دوران معماری مدرن به عنوان پوشش ساختمان­ها به کار می­ رفتند. انواع نماهای شیشه­ ای که امروزه در سطح شهر با آنها مواجه هستیم عبارتند از: (فریم لیس، اسپایدر، کرتین وال، نمای دو پوسته شیشه­ای) البته نماهای تماما شیشه به علت ضریب هدایت حرارتی زیاد باعث مصرف زیاد انرژی جهت تأمین گرمایش و سرمایش می شوند و در مجموع باعث اتلاف انرژی می­ شوند.مزایا نمای شیشه ای :۱-کاهش بار مرده ساختمان­های بلند
  ۲-سرعت بخشیدن به اجرا
  ۳-تأمین دید یکپارچه از مناظر بیرون برای ساکنین داخل
  ۴-ایجاد احساس سبکی و ظرافت در ساختمان از دید یک ناظر شهری
  

  

   

   

• نمای سیمانی
  امروزه نمای سیمان شسته یکی از پرطرفدارترین، مقاومترین و مستحکم­ ترین نماها است که در طرح­ها و رنگ­های مختلف قابل اجرا می­ باشد. استفاده از این ملات در نماسازی استحکام بنا را حفظ کرده و به دوام و پایداری ساختمان کمک می­کند در نتیجه سیمان باعث افزایش عمر ساختمان نیز می­ شود. البته نماهای سیمانی ترک ­پذیر می باشند به این دلیل که سیمان خواص الاستیکی نداشته و لذا در انبساط و انقباض ساختمان احتمال ترک برداشتن آن وجود دارد. همین طور به علت جذب گرد و غبار بعد از مدتی زیبای خود را از دست می­ دهد.

• مزایای نمای سیمانی :
  ۱-صرفه جویی مالی
  ۲-سرعت اجرای بالا و صرفه جویی در زمان
  ۳-عدم ریزش و پوسته شدن در دراز مدت (در صورت اجرای درست)
  ۴-تهیه آسان و در دسترس بودن
• نمای سرامیکی
  سرامیک پرسلانی زیر مجموعه­ای از تایل­های سرامیکی است با این تفاوت که در دمای بالاتری (نزدیک به ۱۴۰۰ درجه سلسیوس) نسبت به تایل­های رایج پخته و با فشار زیاد تولید می­ شوند. پرسلان­ها دوام و مقاومت بالایی دارند که باعث می­شود پس از گذشت چندین سال از عمر نمای ساختمان همچنان پوششی جذاب و زیبا به نظر بیایند. به طور کلی این متریال را می­توان در زمره یکی از مصالح نمای خشک زیبا و با دوام قرار داد. نمای سرامیک خشک پرسلانی برای کاربری­های مختلف تجاری، اداری، مسکونی و همچنین بخش­های داخلی ساختمان، پایانه­ها و ایستگاه­های مترو و… می­تواند مورد استفاده قرار گیرد.

• مزایای نمای سرامیکی :
  ۱- عایق رطوبتی
  ۲-تنوع بی نظیر طرح و رنگ
  ۳-مقاومت فیزیکی بالا و مقاومت در برابر یخ زدگی
  ۴-ضد حریق بودن

• نمای کامپوزیتی
  کامپوزیت یکی از مصالح ترکیبی، متشکل از دو لایه پوششی آلومینیوم با یک هسته پلی­ اتیلن می ­باشد. امکانات بی نظیر این متریال طیف گسترده­ای از راه­حل­های خلاقانه را در اختیار معماران قرار داده است. ماهیت این متریال ترکیبی است از مجموعه قابلیت ­هایی نظیر: شکل­ پذیری، سطوح صاف و یکدست، استحکام و پایایی در برابر شرایط متغیر جوی و نیز با توجه به ساختار ترکیبی آن، به صورت ­های گوناگونی می ­تواند عرضه گردد. پنل­ های آلومینیوم کامپوزیت می­ توانند بدون آنکه سختی و استحکام خود را از دست دهند، بنا به صلاح دید معماران در طراحی نما، به اشکال گوناگون تبدیل شوند.

  

  مزایای نمای کامپوزیتی :

  ۱-مستحکم در برابر فرسایش
  ۲-تنوع در رنگ، طرح و اندازه
  ۳-عایق صوتی و حرارتی
  ۴-مقاوم در برابر اشعه ماوراء بنفش

   

• نمای استرچ متالاکسپندد متال یا استرچ متال به صفحات فلزی (آهن، آلومینیوم، استیل، برنج و مس) گفته می­ شود که ضمن طی نمودن فرآیند تولید با روش ویژه­ای تحت برش و سپس کشش قرار می ­گیرند. شبکه­ های توری کششی بر خلاف انواع توری سیمی مفتولی که به هم بافته می­ شوند، یک پارچه بوده و از استحکام بسیار زیادی برخوردار هستند. پانل­های استرچ متال با ضخامت­های مختلف در رنگ­های سفارشی و با قطر چشمه ­های متنوع به صورت آماده برای نصب به کارگاه­ های ساختمانی ارسال می­ گردد.

• مزایای نمای استرچ متال:۱- تنوع در طرح و رنگ۲- چشم اندازهای متنوع: به علت داشتن چشمه­ های سه بعدی گستره وسیعی از چشم اندازهای خلاقانه را در اختیار معماران و سازندگان قرار می ­دهد.
  ۳- نمای سه بعدی: نمای اکسپندد متال از همان ابتدا کیفیت سه بعدی بودن نما را تامین می­ نماید و تنوع بالایی از منظر را به نمای ساختمان می­ بخشد.
  ۴- قیمت تمام شده بسیار مناسب: با توجه به این که این نوع نما پیش­تر وارداتی بوده است و در حال حاضر در داخل کشور تولید می­ شود قیمت آن به طور قابل توجهی کاهش پیدا کرده است.

  

   

• نمای بایرامیکس
  بایرامیکس برای اولین بار در سال ۱۹۹۳ میلادی توسط یک گروه در ترکیه تولید و به دنیا عرضه شد. بایرامیکس یک سیستم پوشاننده تزیینی است که برای نماهای داخلی و خارجی استفاده می شود. این محصول به صورت ملات بوده و متشکل از مخلوط دانه­های گرانیتی و مرمر سرامیزه با تنوع رنگ فراوان و  دانه ­بندی های متعدد، رزین­های طبیعی و مصنوعی و سایر افزودنی­ها می باشد. بایرامیکس بعد از اجرا و خشک شدن، نمای سنگ تزئینی به خود می­ گیرد. سختی، مقاومت مکانیکی، فیزیکی، شیمیایی مواد تشکیل دهنده زیاد بوده و در طی مدت زمان طولانی از دوام رنگ و میزان پیوستگی ذرات کاسته نمی­  شود.

  

  مزایای نمای بایرامیکس:

  ۱- تنوع رنگ
  ۲-کاربرد آسان
  ۳-نگهداری و تعمیر آسان
  ۴-قابلیت شستشو با آب

• نمای مونولیت :نمای مونولیت در حقیقت ترکیبی از ذرات مرمر، گرانیت، کوارتز با رنگ های کامل طبیعی می­باشد که با رزین­های خاص و روان­کننده­ها و مواد Anti  UV طی فرایندهای خاصی میکس می­ شوند. در پروژه­های انبوه که به صورت مجتمع ساخته شده­اند، بزرگترین مشکل در اواخر پروژه مربوط به نمای پروژه­ ها می­ باشد. در واقع استفاده از نماهای سنگی و آجری کاملاً زمان بر بوده به همین دلیل سرعت اجرای بالای مونولیت این مشکل را حل کرده و از لحاظ صرفه جویی در وقت و هزینه بسیار مناسب می باشد.مزایای نمای مونولیت:

  ۱- اجرای سریع
  ۲- سبکی وزن وضخامت کم و انعطاف پذیری بیشتر
  ۳- عایق رطوبتی و مقاوم در برابر نفوذ آب
  ۴-هزینه پائین آن نسبت به سایر نماها

مبحث نما، نماسازی و طراحی نما در فرایند طراحی معماری بنا همواره از اهمیت بنیادین برخوردار بوده و این روال با کمترین نوسان تا دهه ­های اخیر در هنر معماری تداوم یافته است. تنها در دهه ­ها و سال­های پایانی قرن بیستم بود که چالشی اساسی در تلقی مرسوم و متداول از نما در طراحی معماری بوجود آمد. علی رغم این، نما یکی از مؤثرترین عناصر تأثیرگذار بر کیفیت بصری یک بنا می ­باشد و شناخت اولیه هر فرد از بنا از این طریق صورت می ­گیرد. بحث نما به مفهوم خاص آن از جایی شروع می­ شود که سطوح یا سطحی مهم و اصلی که به دلیل قرار گرفتن در معرض دید، بیشترین اطلاعات را در مورد حجم ساختمان ارائه می ­دهد، با آگاهی از خاصیت سطحی بودن و با فکر ارزش ­گذاری بر این خاصیت ایجاد می ­شود. صاحب نظران هر یک در نسبت با نمای ساختمان وظایف و انتظاراتی چون حفاظت، ایجاد ارتباط (بین درون و برون، خلوت و شلوغ، خصوصی و عمومی، طبیعی و مصنوع)، معرفی بنا، تعریف یک جهت مشخص و … مطرح نموده ­اند که وجه مشترک همه آنها ارتباط با شهر و فضای شهری می ­باشد. بدین ترتیب نمای ساختمان در عرصه شهر نه در فردیت و استقلال بلکه در ترکیب وحدت با سایر ابنیه در فضایی که خیابان یا میدان نامیده می ­شود به دیده می ­آید و مورد ارزیابی و سنجش قرار می ­گیرد. از این رو نمای شهری نه از طریق یک معمار و در یک برهه زمانی خاص بلکه در طول زمان و بدست سازندگان متعددی شکل می­گیرد. نمای شهری دیگر حاصل کنار هم نهادن نماهای تک بناها در یک راستا نیست و در ترکیب خود مفهومی فراتر را در ابعاد زیباشناسی، نشانه­ شناسی، معناشناسی و حتی عملکردی و زیست محیطی عینیت می ­بخشد.