خداحافظی با شبهه املاک نجومی
با توجه به اینکه این بورس از سال ۹۴ راه‌اندازی شده، سرانجام با چهار سال تأخیر نخستین معاملات در آن رقم خورد و علی بخشنده، کارشناس بورس کالا، بر این باور است که با استفاده از این سازوکار، شفافیت بیشتر می‌شود. او می‌گوید: اگر شهرداری از سازوکار بورس املاک و مستغلات برای معامله اموال مازاد خود استفاده کرده بود، هیچ‌گاه شبهه املاک نجومی در سطح جامعه مطرح نمی‌شد.
واگذاری املاک مازاد دولت و بانک‌ها در بورس کالا چه مزیت‌هایی دارد؟
در سال ۹۴ در زیر‌مجموعه تالار فرعی بورس کالا، یک تابلوی جدید به اسم املاک و مستغلات افتتاح شد. روال واگذاری املاک و مستغلات در ارگان‌هایی مثل شهرداری، بانک‌ها، بیمه‌ها و… به صورت مزایده ازطریق روزنامه‌های رسمی و شرکت در سازوکار مزایده بود. وقتی محصولات در بورس کالا عرضه شود، ضمن آنکه به‌دلیل پایین‌تر‌بودن هزینه معاملات در بورس کالا، هزینه معامله کاهش می‌یابد، شفافیت هم ایجاد خواهد شد؛ زیرا همان‌طور که می‌دانید، در معاملات مزایده‌ای که بر‌مبنای سیستم قدیمی پاکتی بود، هیچ شفافیتی وجود نداشت و کشف نرخی که انجام می‌شد، به صورت شفاف نبود. بورس کالا یکی از شعارها و اهدافش ایجاد شفافیت در بازار است که هم می‌تواند هزینه‌های معاملات را کاهش دهد و هم شفافیت ایجاد کند. طرفین خریدار و فروشنده در صورت لزوم در دسترس هستند و زمانی که محصول روی تابلوی بورس هست، هیچ محرمانگی وجود ندارد و قیمت روی تابلو را عرضه و تقاضا مشخص می‌کند.
برخی می‌گویند در بورس کالا کشف قیمت به‌درستی انجام نمی‌شود و محاسبات برای تعیین قیمت در بورس نادرست است. برخی هم معتقد به تبانی در قیمتگذاریها هستند. نظر شما چیست؟
سازوکار بورس کالا این است که قبل از اینکه معاملات از طریق اطلاعیه عرضه انجام شود، کسی که احساس کند قیمت به‌صرفه است، وارد معامله می‌شود و از طریق سازوکار عرضه و تقاضا باعث می‌شود رقابت در تالار انجام شود؛ مثلا اگر خانهای را عرضه کنند که بیش از یک نفر متقاضی داشته باشد، کسی برنده خواهد شد که بالاترین قیمت پیشنهادی را داشته باشد. تعیین قیمت بر‌اساس عرضه و تقاضا است؛ یعنی اینکه هر کسی با شرایط مساوی توانایی انجام رقابت داشته باشد. اینکه قیمت‌گذاری در بورس کالا درست انجام نمی‌شود، یک بحث کلی است.
معتقدید اگر اشتباهی هم در محاسبه قیمت انجام شود، در تابلوی بورس اصلاح می‌شود؟
در بورس که قیمت پایه از طرف فروشنده اعلام می‌شود. قیمتی که روی تابلو اعلام می‌شود، هم از طرف خریدار اعلام می‌شود. بورس قیمت اعلامی خریدار را ثبت می‌کند و از خودش قیمتی در‌نمی‌آورد. بورس یک وسیله است و در نظام قیمت‌گذاری اعمال نظری انجام نمی‌دهد. بورس ابزار را در اختیار خریداران قرار می‌دهد که با هم تعامل انجام دهند. اگر کشف نرخ درست انجام نمی‌شود، نباید به ابزار شک کرد؛ بلکه به شرایطی که خریدار و فروشنده داشتند، باید شک کرد. در بحث پتروشیمی می‌گوییم که قیمت‌گذاری درست انجام نمی‌گیرد. چرا؟ زیرا خریداران را وزارت صمت درست انتخاب نکرده است. سامانه بهین‌یاب مورد دارد و می‌بینیم تقاضایی بیش از تقاضای واقعی داریم؛ یعنی تقاضای کاذب داریم؛ بنابراین قیمت‌گذاری درست انجام نمی‌شود. در بحث پتروشیمی و پروپیلن‌ها این بحث را داریم که قیمت‌گذاری بالاتر از قیمت‌های جهانی انجام می‌شود. چرا؟ زیرا در سمت عرضه، عرضه آن‌چنانی نداریم و تقاضای واقعی بازار بیش از این حرف‌هاست. تولیدکننده هم برای اینکه بتواند تولید کند و حالا سفارش داشته باشد، مجبور است با قیمت‌های بالاتر خرید کند. در شرایط تحریمی که امکان واردات محصولات مشابه وجود ندارد و ممنوعیت وجود دارد، بابت واردات محصولات پتروشیمی چه راهکاری برای تولیدکننده جز رقابت با قیمت بالاتر وجود دارد؟ اینجا اگر قیمت‌گذاری بالاتر اتفاق می‌افتد، اتفاقا بورس زنگ خطر را برای قانون‌گذار به صدا در‌می‌آورد که ما اینجا کمبود داریم. یک‌سری عادت دارند که تقصیرات را گردن بورس بیندازند و خود را راحت کنند. اگر کارشناسی واقعی باشد و به تابلو نگاه کند، متوجه می‌شود که کمبود عرضه است که باعث این اتفاق شده است یا بر‌عکس تقاضای کاذب است که باعث شده این اتفاق بیفتد.
احتمال تبانی در بورس چقدر است؟
کارگزاری که یک محصول را دارد، وقتی تالار شروع می‌شود، بقیه تقاضاها را می‌بینید؛ اما نمی‌داند آن تقاضا متعلق به چه کسی است که تبانی انجام دهد. در‌عین‌حال که همه تقاضاها را می‌بینید، نمی‌توانید شناسایی کنید که این تقاضا مربوط به چه کسی است. امکان تبانی در همه بازارها وجود دارد. نمی‌گویم که بورس کالا مبرا است. مگر اینکه از قبل، افراد با هم هماهنگ کرده باشند؛ ولی در زمانی که عرضه کافی باشد و عمق بازار زیاد باشد، امکان تبانی وجود ندارد.
در مقایسه با روش پاکتی عرضه املاک، چقدر احتمال تبانی هست؟
در بورس کالا معاملات شفاف‌تر انجام می‌شود.
معاملات چقدر شفاف‌تر انجام می‌شود؟
خیلی زیاد، به‌صورت آنلاین می‌توانید ببینید روی این محصول چقدر تقاضا آمده و قیمت را به صورت آنلاین مشاهده می‌کنید؛ ولی در مزایده به شما می‌گویند که تقاضای شما قبول یا رد شد. اعلام نمی‌کنند که یک ملک به چه قیمتی فروخته شد. شما به‌عنوان یک شرکت‌کننده در مزایده قیمت خود را بدون توجه به اینکه آیا کسان دیگری متقاضی این محصول هستند یا خیر، ارائه می‌دهید. وقتی بدانید خریدار محصول فقط خودتان هستید، قیمت را پایین می‌دهید؛ اما وقتی بقیه بازار را هم نگاه می‌کنید، قیمتی که می‌دهید، قیمت درست‌تری است تا بتوانید برنده شوید. بورس کالا این فضا را به وجود می‌آورد که بدون اینکه طرفین متقاضی همدیگر را بشناسند، بتوانند با هم رقابت انجام دهند. کارگزارها به‌هیچ‌عنوان نمی‌دانند تقاضایی که در بازار وجود دارد، از سوی کدام‌یک از کارگزاران ارسال شده است. اطلاعات به‌صورت ستاره‌ستاره می‌آید و کسی ستاره‌ها را نمی‌بیند که پشتش چه کسی قرار دارد. امکان تبانی خیلی پایین است؛ به‌اضافه اینکه ناظران تالار اگر کوچک‌ترین ظنی به وجود تبانی در قیمت‌ها ببینند، معاملات را متوقف می‌کنند و تأیید نمی‌کنند. به‌هر‌حال در مقایسه با مدل سنتی بازرسی خیلی بیشتری روی این قضیه می‌توان اعمال کرد. آمار معاملات بورس به‌صورت همگانی در دسترس همگان قرار می‌گیرد که این ملک یا محصول با چه قیمت پایه‌ای عرضه شده است و در پایان معاملات چقدر قیمت خورده است و بیشترین و کمترین قیمت چقدر بوده است. این شیوه در محصولات پتروشیمی قابل مشاهده است که دو هزار تن عرضه می‌کند؛ اما مثلا در ملک می‌توانید ببینید که شش نفر متقاضی بودند و کسی که ملک را خریداری کرده است، با فلان قیمت خریده و قیمت پایه هم به چه میزان بوده است. همه‌چیز شفاف است.
نکته تکمیلی دارید؟
در شورای‌عالی بورس مصوب شده است که بورس پنجم به اسم بورس مسکن روی کار بیاورد. با توجه به اینکه آقای قالیباف گفته‌اند که بورس مسکن به‌زودی پذیره‌نویسی‌اش انجام می‌شود، هنوز سازوکار این بورس مشخص نشده است. مأموریت‌ها و وظایف این بورس مشخص نشده است. بیشتر این اعلام حالت شوی تبلیغاتی در بحث مسکن برای دولت بوده است که بگویند ما بورس مسکن راه‌اندازی کردیم. در‌حالی‌که فکر می‌کنم ۸۰ درصد خدماتی که می‌خواهند در بورس مسکن ارائه دهند، ما در تالار املاک و مستغلات از سال ۹۴ داشتیم که متأسفانه مغفول مانده است. بورس مسکن نیازی نبود و بهتر بود که سازوکار املاک و مستغلات را در بورس کالا تقویت کنیم و ارگان‌های دولتی مجبور شوند بحث فروش املاک مازاد خود را داخل بورس بیاورند. شهرداری تهران اگر املاک مازادش را سال ۹۶ و ۹۷ که شبهه املاک نجومی پیش آمد، در بورس املاک و مستغلات عرضه می‌کرد، هیچ‌وقت این شبهه پیش نمی‌آمد. به نظر من دولتمردان باید روی این قضیه تأکید کنند که این معاملات در بورس کالا انجام شود و لازم نبود ما بورس مسکنی به‌عنوان بورس پنجم ایجاد کنیم و می‌شد از بستر بورس املاک و مستغلات بهره برد.
